ADAT ISTIADAT PERKAHWINAN SUKU KAUM TATANA

Gadis-gadis suku kaum Kadazandusun Tatana menari tarian Sumayau dalam satu majlis perayaan.

Adat merupakan warisan turun temurun sesuatu suku kaum dan mestilah berterusan diamalkan daripada satu keturunan hingga kepada keturunan yang lain. Adat juga sentiasa dihormati dan diamalkan oleh etnik yang mempraktikkan adat istiadat tersebut.

Ketua adat mempunyai kuasa mengenakan hukuman ke atas sesiapa yang melanggar adat yang sudah menjadi amalan. Bagi suku kaum Kadazandusun Tatana yang majoriti etnik ini menetap di daerah Kuala Penyu, adat istiadat perkahwinan mereka memang menarik perhatian dan banyak dipengaruhi elemen adat tradisi yang unik.

Gadis-gadis suku kaum Tatana berpakaian tradisi ketika menjayakan satu pertunjukan.

Adat perkahwinan suku kaum ini sentiasa mengikut tradisi dengan syarat-syarat yang mereka warisi sejak turun temurun.

Mengikut amalan tradisi mereka, apabila seseorang teruna ingin berkahwin berdasarkan pilihannya, ia perlu dipersetujui oleh kedua-kedua ibu bapa pihak lelaki kerana merekalah yang akan melakukan serta mengatur segala persediaan bagi perkahwinan anak tersebut.

Di peringkat mengikat tali pertunangan biasanya "orang-orang tua" ditugaskan sebagai orang tengah disebut "susuruan" bagi pihak lelaki datang ke rumah pihak perempuan biasanya dilakukan pada hari Selasa, Khamis atau Sabtu. Pihak perempuan diberi masa untuk berunding dan ketika "susuruan" kembali daripada perundingan dengan sendirinya kepastian diperolehi sama ada pinangan pihak lelaki diterima atau sebaliknya. Jika pinangan diterima maka "susuruan" dijemput minum dan makan oleh keluarga pihak perempuan. Jika pinangan tersebut ditolak maka makan dan minum tidak lagi dilayan.

Tarikh pertunangan ditetapkan mengikut persetujuan kedua-dua belah pihak. Lazimnya mereka memilih hari yang baik untuk majlis bertunang seperti hari-hari yang bukan bilangan ganjil dan juga dalam bulan yang dianggap baik sebagaimana mengikut kepercayaan masyarakat ini.

Perbelanjaan bertunang bergantung kepada kedudukan keturunan atau latar belakang keluarga pihak perempuan jika dia anak perempuan sulung daripada kalangan orang yang berkemampuan maka pertunangan dilangsungkan dengan upacara penuh isitiadat.

Jika ibu perempuan ada permintaan hantaran kerbau ketika bertunang maka anaknya mesti menuntut sama.

Sebagaimana kebiasaannya permintaan pertunangan membabitkan perkara-perkara seperti;

    Seekor kerbau atau babi (bagi bukan beragama Islam)
    Sepasang kain
    Sebentuk cincin emas
    Gelang emas
    Wang belanja dapur (kadar mengikut berapa yang wajar)
    Wang talak sebanyak RM500.00 (lima ratus ringgit) juga perlu dibayar

Perbelanjaan pertunangan ditanggung oleh pihak lelaki, setelah pasangan bertunang mereka tidak boleh membuat hubungan sebelum berkahwin. Siperempuan tidak boleh sesuka hati pergi kemana-mana kecuali mendapat keizinan tunangnya. Sekiranya pihak perempuan mengingkari syarat pertunangan mereka, maka dia akan didenda dengan mengembalikan semua perbelanjaan ketika bertunang, jika pihak lelaki pula mengikarinya, kos perbelanjaan pertunangan dikira hangus atau tidak perlu dibayar balik.

Kotoliban/Sepangadak:

Sekiranya sesebuah keluarga mempunyai ramai anak perempuan dan yang muda berkahwin dahulu daripada kakaknya, maka kakak itu diberi "kotoliban" atau melangkah bendul dan benda seperti berikut adalah wajib dipenuhi;

    Dundung/sigar
    Sira/baju
    Gonob/sarung
    Sebentuk cincin emas

Perbelanjaan kahwin:

Perbelanjaan perkahwinan diputuskan ketika majlis merundingkan permintaan ketika bertunang dan segala perbelanjaan mengikut persetujuan sama ada majlis perkahwinan dilangsung secara penuh istiadat atau secara sederhana. Jika pihak perempuan daripada kalangan golongan orang berkemampuan maka keluarganya akan menyediakan seekor kerbau bagi menambah kerbau pemberian (berian). Pemberian itu dipanggil "balun" dan perbelanjaan perkahwinan tersebut antara lainnya melibatkan;

    Seekor kerbau besar "rinampung"
    Satu pikul babi
    Gelang emas atau rantai emas
    Inapung RM500.00 (lima ratus ringgit)
    Wang belanja dapur atau wang hangus mengikut keadaan upacara perkahwinan
 

Masyarakat Tatana biasanya bekerjasama melakukan kerja-kerja membungkus kolupis apabila terdapat keperluan untuk menyempurnakan sesuatu upacara.

Perkahwinan dengan penuh istiadat bagi orang Kadazandusun Tatana yang beragama Katolik dan pagan adalah berbeza daripada adat "moginum kahwin".
 
Moginum kahwin dinamakan "bemasak" mereka menyediakan kolupis dan berbagai macam jenis makanan termasuk menyembelih kerbau bagi tujuan penyediaan "Rrinampung" serta memasak sebahagian dari daging kerbau itu untuk dihidang pada malam upacara moginum.

Surat kahwin:

Tidak seperti pada masa lalu, urusan bagi surat kahwin pada masa sekarang dilakukan dihadapan pendaftaran perkahwinan. Selain itu, surat kahwin juga boleh diperoleh bagi majlis perkahwinan di kampung melalui ketua kampung dan pihak berkenaan, bagaimanapun ketua kampung tersebut mestilah hadir bersama menyaksikan majlis perkahwinan tersebut. 

 Ini bagi membolehkan ia menjadi saksi apabila mendaftarkan perkahwinan tersebut di pejabat pendaftar perkahwinan kelak.

Suami meninggal:

Sekiranya suami meninggal dunia dan berian selesai dijelaskan, pihak waris perempuan bagaimanapun tidak boleh melakukan sebarang tuntutan balik.

Jika berian belum dilunaskan sepenuhnya maka bakinya juga tidak boleh dituntut oleh pihak waris perempuan.

Isteri meninggal:

Sekiranya isteri pula meninggal sebarang berian tidak boleh dituntut balik oleh pihak lelaki walaupun belum mempunyai anak.

Jika pasangan mempunyai anak, maka pencarian mereka berdua adalah hak dan dituntut oleh anak mereka. Jika anak mereka masih kecil maka si isteri boleh menuntut bagi pihak anak mereka.

Kahwin nialap:

"Nialap"  membawa maksud seorang lelaki dan perempuan, atas dasar suka sama suka, pulang untuk tujuan berkumpul sebagai suami-isteri tanpa bertunang terlebih dahulu di rumah pihak perempuan atau pihak lelaki. Mereka biasanya akan dikahwinkan dengan kadar segera dan ringkas sebaik sahaja mencapai persetujuan kedua-dua belah pihak. Ia membabitkan perbelanjaan seperti berikut;

    Seekor kerbau
    Seekor babi
    Perbelanjaan dapur yang sederhana sahaja.
    

Kahwin inuli:

Kahwin "inuli" bererti pihak lelaki pulang ke rumah pihak perempuan sama ada dia diterima atau tidak terpulang kepada pihak perempuan untuk membuat keputusan.

Amalan perkahwinan mengikut adat ini masih dipraktikkan oleh mereka yang belum menganuti sebarang agama atau pagan walaupun bilangannya semakin berkurangan. Bagi golongan generasi baru etnik ini terutama mereka yang menganuti agama, mereka akan berkahwin mengikut lunas-lunas dan peraturan mengikut kepercayaan agama masing-masing.